بررسی مسئله ثبات سیاسی در کشور عراق طی سال‌های 2003 تا 2021 (با ارائه راهکارهای رسانه‌ای)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روابط بین الملل، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران

2 استادیار گروه تاریخ، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران

3 استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران

10.22034/imrl.2022.342170.1119

چکیده

چگونگی نیل به ثبات سیاسی، پیچیدگی­ ها و دشواری­ های خاص خود را دارد و این دشواری­ ها در جوامع با ساختار اجتماعی- سیاسی ناهمگون دارای عمق بیشتری است. عراق، کشوری با شکاف ­های قومی- مذهبی با ساختار اجتماعی ناهمگون از این قاعده مستثنی نیست. هدف این مقاله تبیین عوامل دخیل برای ثبات سیاسی در کشور عراق در دوره پساصدام است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و نظریه «دموکراسی مبتنی بر اجماع» مبنای نظری تحقیق بوده است. یافته ­ها حاکی از آن است که پس از سقوط صدام حسین، زیرساخت‌های دموکراسی مبتنی بر اجماع از جمله ائتلاف بین کردها، شیعیان و اهل تسنن از طریق تداوم انتخابات پارلمانی و فعالیت آزادانه و همزیستی مسالمت­ آمیز، نقش فراحزبی اجماع‌ساز و تساهل­ گرایانه آیت ­الله سیستانی، نهاد اجماع ­ساز مجلس، قانون ‌اساسی متوازن و مبتنی بر سویه ­های دموکراتیک و تقسیم نسبی قدرت بین کردها، شیعیان و اهل ­سنت شکل گرفت. این موارد ثبات سیاسی در عراق را هموار ساخت. بعد از شکست داعش قدرت نسبی دولت تقویت شد اما کماکان سیطره فرهنگ قبیله­ ای و عشیره‌ای، ضعف فرهنگ مدنی، مداخله و نقش بازیگران منطقه­ ای و فرامنطقه ­ای و... مسیر دشوار و طولانی را برای نهادینه‌سازی دموکراسی مبتنی بر اجماع در عراق ترسیم می­ کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Political Stability Issue in Iraq during the Years 2003 to 2021 (With Providing Media Solutions)

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohammad Mohseni 1
  • Ahmad Ashrafi 2
  • Ali Mohammadzadeh 3
1 PhD Student in International Relations, Department of Political Science and International Relations, Shahroud Branch, Humanities Faculty, Islamic Azad University, Shahroud, Iran
2 Assistant Professor of History Department, Humanities Faculty, Islamic Azad University, Shahroud, Iran
3 Assistant Professor of Department of Political Science and International Relations, Humanities Faculty, Islamic Azad University, Shahroud, Iran
چکیده [English]

How to achieve political stability has its own complexities and difficulties, and these difficulties are more profound in societies with heterogeneous socio-political structures. Iraq, a country with ethnic-religious divisions and a heterogeneous social structure, is no exception to this rule. The purpose of this article is to explain the factors involved in political stability in Iraq in the post-Saddam period. The descriptive-analytical research method and the theory of "Democracy Based on Consensus" have been the theoretical basis of the research. The findings indicate that after the fall of Saddam Hussein, the infrastructure of consensus-based democracy including: The coalition between Kurds, Shiites and Sunnis through the continuation of parliamentary elections and free activity and peaceful coexistence, the non-partisan and tolerant role of Ayatollah Sistani, the consensus making role of the parliament, a balanced constitution based on democratic principles and a relative division of power between Kurds, Shiites and Sunnis was formed. These cases smoothed the path of the political stability in Iraq. After the defeat of ISIS, the relative power of the government was strengthened, but the dominance of tribal and tribalism culture, the weakness of civil culture, the intervention and role of regional and trans-regional actors, etc., led to a long and difficult path for the institutionalization of consensus-based democracy in Iraq.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Stability
  • Consensus-Based Democracy
  • Ethnic
  • Religion
  • Iraq
احمدی، حمید (1376)، «ثبات سیاسی، دموکراسی و جامعه مدنی در جوامع ناهمگون: نظریه دموکراسی مبتنی بر اجماع و تجربه لبنان»، مجله خاورمیانه، شماره 12، صص 166-123.
ازکات، سمیرا (1400)، «ائتلاف­ های انتخاباتی عراق در سایه فرقه­ گرایی و اعتراضات اکتبر»، مرکز پژوهش­های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، قابل دسترسی در:
اسدی، علی‌اکبر و راستگو، محمدزمان (1398)، «آینده نظام سیاسی عراق: پیشران­ ها و سناریوهای پیش‌رو»، فصلنامه علمی مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال 8، شماره 2، شهریور، صص 146- 125.
اکبری، حمیدرضا (1395)، «چگونگی نقش ­آفرینی داعش در مناسبات سیاسی خاورمیانه» فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 7، شماره 19، خرداد، صص 26-1.
باقری، حسین (1392)، «بازیگران داخلی در ساختار سیاسی عراق نوین و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه آفاق امنیت، سال 5، ش19، صص 165-135.
بدرآبادی، همت (1399)، «عراق جدید و تداوم هویت‌های فروملی متعارض، مسئله ساخت هویت ملی»، سیاست متعالیه، سال 8، شماره 30، صص 271-251
پورسعید، فرزاد (1382)، «عراق جدید و تهدید منطقه ­ای جمهوری اسلامی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره 6 شماره 20، صص453-429
پورفرد، محسن؛ پیشگاهی­فرد، زهرا؛ کریمی، حسن (1397)، «بررسی پیامدهای منطقه ­ای همه ­پرسی در کردستان عراق»، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 50، ش4. صص، 1047-1029
تقی ­زاده، محمدرضا (1400)، «مروری بر تاریخچه انتخابات پارلمانی در عراق بعد از سقوط صدام»، خبرگزاری صداوسیما، قابل دسترسی در: https: //www.iribnews.ir/00DURq
خسروی، ملک تاج؛ خسبانی یزدانی، احسان (1398)، «آینده عراق و سناریوهای مربوط به آن 2010-2020»، فصلنامه مطالعات روابط بین­الملل، سال 12، ش46، صص 121-87.
خلیلی، محسن (1392)، «قانون اساسی جدید عراق و پیدایش دوباره کشمکش سیاسی»، مطالعات جهان، دوره سوم، ش 1، صص120-93.
دارمی، سلیمه (1388)، خاورمیانه ویژه تحولات عراق، تهران: مؤسسه فرهنگی و مطالعات بین­الملل ابرار معاصر.
زارعان، احمد؛ مدنی، سعید؛ تاج­الدین، محمدباقر (1397)، «آسیب­ پذیری ­های امنیتی عراق در حوزه سیاسی اجتماعی»، فصلنامه آفاق امنیت، سال 11، ش40، صص 154-133.
دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (12/07/1396)، «دیدار رئیس جمهوری ترکیه با رهبر انقلاب»، قابل دسترس در: https: //farsi.khamenei.ir/news-content?id=37859
زالی، منصوره (1400)، «نتایج اتخابات پارلمانی عراق»، قابل دسترس در:
زوارجلالی، امیرفامیل بهمنی‌جلالی، ابراهیم (1395)، داعش؛ ریشه، عقاید تشکیلات، اقدامات و منابع مالی، تهران: انتشارات خرسندی.
ستوده، محمد؛ بدرآبادی، همت (1398)، «بررسی ابعاد بی­ثباتی در عراق جدید»، علوم سیاسی، سال 21، ش84. صص 92-63.
سریع‌القلم، محمود (1374)، «تبیین مبانی سیاست خارجی عراق»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، دوره 2، شماره 2
سلطانی گیشینی، محمدجواد؛ وثوقی، سعید؛ ابراهیمی، شهروز (1396)، «رویکردهای نظری به جنگهای جدید، مطالعه: موردی داعش»، جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 8، ش2. صص، 19-1
عبدالملکی، حسن، عابدینی، محسن، بیات دان، اسماعیل (1398)، «بنیادهای ژئوپلیتیک بی­ثباتی سیاسی کشور عراق»، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیا، سال 9، ش4، صص 792-779
عبدی، مبین (1400)، سیاست خارجی عراق و اهداف کاظمی در سفر به ایران، قابل دسترسی در: http: //irdiplomacy.ir/fa/news/2006021
غفاری‌هشتجین، زاهد و حیدرخانی، هابیل (1389)، «وضعیت اجتماعی عراق بعد از سقوط نظام بعثی»، رهیافت انقلاب اسلامی، سال 4، ش12، صص 88-67
فروزان، یونس و عالیشاه، عبدالرضا (1397)، «جریان­شناسی بی­ثباتی سیاسی در عراق بر اساس نظریه دیوید ایستون، از پساصدام تا پساداعش»، فصلنامه رهیافت­ های سیاسی و بین­ المللی، دوره 10، شماره 3، شهریور، صص 113- 94.
فولادی، حسین (1399)، علل تعاملات و تعارضات مردمی با داعش در عراق، رساله دکتری، به راهنمایی علی محمدزاده، دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود.
قاسمی، محمدعلی (1389)، «بازیگران مؤثر بر عراق آینده»، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره13، شماره 47، صص58-27.
قاسمی، فرج­الله (1388)، «مرجعیت و سیاست در عراق پس از اشغال، با تأکید بر اندیشه آیت‌الله سیستانی»، علوم سیاسی، سال 12، ش45. صص 142-111.
بی­نام (1398)، قانون اساسی عراق، قابل دسترسی در: https: //ixport.ir/iraq-constitution
قربانی شیخ­نشین، ارسلان؛ بشیری، سعید؛ علیزاده، جواد (1394)، نقش مرجعیت آیت ­الله سیستانی در روند دولت ­سازی در عراق پس از سقوط صدام، مطالعات روابط بین‌الملل، دوره 8 شماره 30، صص 23-1.
لازریف، م. سی (1381)، کردستان و علل ایجاد بحران، ترجمه: بهزاد خوشحالی، سنندج: نشر میدیا.
لسر، ایان (1385)، منابع ستیز در خاورمیانه بزرگ، ترجمه علیرضا سلطانی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مرادی کلارده، سجاد؛ سیمبر، رضا (1395)، «شکاف­های اجتماعی عراق و تأثیرهای آن بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با محور بحران 2014»، دو فصلنامه علمی-پژوهشی جامعه ­شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 4، ش2. صص 52-28.
مرکز الوطن لاستطلاع الرای العام (2015)، العراق و العالم فی الرای العام، الکتاب السنوی 2014-2015، بغداد.
منتظران، جاوید و قربانی، سعید (1395)، «آینده ­پژوهی امنیت جمهوری اسلامی ایران در بستر تحولات ژئوپلتیکی تمامیت ارضی و بحران داخلی عراق»، فصلنامه سیاست دفاعی، سال 25، شماره 5، زمستان، صص 144- 115.
مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین ­المللی ابرار معاصر تهران (1383)، نقش شیعیان در فرایند دولتسازی عراق نوین و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
نادری‌دوست، علی (1386)، شیعیان عراق: نقش و جایگاه آنان در ساختار سیاسی آینده عراق و تأثیر آن بر امنیت و منافع جمهوری اسلامی ایران، قم، مجمع جهانی شیعه‌شناسی: انتشارات آشیانه مهر.
نیری، بیژن و انصاری، محمدامین (1391)، «نقش قومیت­ ها در تکاپوی فدرالیسم نوین سیاسی عراق»، پژوهشنامه روابط بین­الملل، سال 5، شماره 20، صص 195- 163.
نیکفر، جاسب، زمانی‌دادانه، ساسان، شفیعی‌سیف‌آبادی، محسن (1397)، «تأثیر اختلافات داخلی در میان احزاب کرد بر ناکامی استقلال کردستان عراق»، فصلنامه پژوهش ­های جهان اسلام، سال 8، شماره 4، صص 109- 77.
واحدی، لیلا (1396)، «سال 2017 و پایان رؤیای استقلال اقلیم کردستان»، خبرگزاری ایرنا، قابل دسترسی در: https: //www.irna.ir/news/82781639.
Abdulhamza. T, Adel (2020), “Politics and Security in Iraq: Challenges and Opportunities”, Fredrich Ebert Stiftung, Amman, Hashemite Kingdom Jordan.
Alami, Mona (2018), “What future for Iraq”, King Faisal Center for Research and Islamic Studies, King Fahd National Library Cataloging, Riyadh.
Gause, F. Gregory (2007), “Saudi Arabia: Iraq, Iran, the Regional Power Balance, and the Swctarian Question”, Strategic Insights, Volume VI, Issue 2, pp.1-8
Hashemi, Nader (2016), “The ISIS Crises and the Broken Politics of Middle East, available at: www.bu. Edu/cura.
Ottaway, Marina (2009), “Iran, the United States, and the Gulf: The Elusive Regional Policy”, Carnegie Endowment for International Peace.
Mansour, Renad & Faleh A. Jabar (2017), “The Popular Mobilization Forces and Iraq’s Future”, Carnegie Middle East Center, Washington.
Word Bank Group (2017), Iraq Systematic Country Disgnostic, Report No: 112333-IQ, February.