پروژه‌های گاپ و داپ ترکیه از منظر حقوق بین‌الملل و رسالت رسانه‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای حقوق بین‌الملل عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

10.22034/imrl.2022.365451.1145

چکیده

طرح‌های گاپ و داپ ترکیه با احداث ده‌ها سد بر روی رودخانه‌های‌ بین‌المللی دجله، فرات و ارس، کشورهای عراق، سوریه، ایران، ارمنستان و جمهوری آذربایجان را با انبوهی از بحران‌های زیست‌محیطی و چالش ‌های اقتصادی، اجتماعی و انسانی مواجه می‌کنند. ایجاد ریزگردها، کاهش حق‌آبه کشورهای پایین‌دست، از بین رفتن گونه‌های بومی آبزیان، خشک شدن تالاب‌ها، بیابان‌زایی، بحران کشاورزی بهداشتی، تشدید بیکاری و مهاجرت از تبعات پروژه‌های گاپ و داپ است. ترکیه با ادعای اینکه منابع آبی دجله، فرات و ارس بخشی از آب‌های داخلی این کشور هستند، علی‌رغم اعتراض‌ها در حال تکمیل این پروژه‌ها است. مقاله حاضر با هدف بررسی گاپ و داپ از منظر قواعد حقوق بین‌الملل و با چارچوب نظری «حقوق بین‌الملل محیط‌زیست» و «حقوق بشر زیست‌محیطی» به‌ویژه مفهوم «منع استفاده زیان‌بار از محیط‌زیست» و با کاربست روش توصیفی- تحلیلی، به‌دنبال پاسخ به این سؤال است که ابعاد نقض حقوق بین‌الملل در گاپ و داپ کدامند؟ یافته‌ها نشان می‌دهند که اجرای پروژه گاپ و داپ با قواعد عرفی حقوق بین‌الملل محیط‌زیست و «کنوانسیون قانون بهره­برداری­های غیرکشتیرانی از جریان­ های آبی بین‌المللی»، کنوانسیون‌های رامسر، مقابله با بیابان‌زایی، اسپو، آرهوس و اعلامیه استکهلم مغایرت دارد. همچنین به‌دلیل نقض «حق دسترسی به آب و هوای سالم» و تخریب آثار فرهنگی، قواعد حقوق بین‌الملل بشر و حقوق فرهنگی اقلیت‌ها را به‌شدت نقض می‌کند. رسانه‌های برون‌مرزی می‌توانند با تبیین ابعاد نقض حقوق بشر و حقوق محیط‌زیست در پروژه‌های گاپ و داپ، سیاست رسانه‌ای آنکارا در سانسور و وارونه‌سازی تبعات این طرح‌ها را خنثی کنند و در عین حال با ایجاد حساسیت و مطالبه‌گری در افکار عمومی و گروه‌های مدافع محیط‌زیست، مانع توسعه اجرا و توقف سرمایه‌گذاری‌های خارجی در آنها شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Turkey's GAP and DAP Projects from the Perspective of International Law and the Mission of the Media

نویسنده [English]

  • Ahmad Kazemi
PhD in Public International Law, Islamic Azad University, Qom, Iran
چکیده [English]

By building dozens of dams on the international rivers of Tigris, Euphrates and Aras, Turkey's GAP and DAP projects confront the countries of Iraq, Syria, Iran, Armenia and the Republic of Azerbaijan with a multitude of environmental crises and economic, social and humanitarian challenges. The creation of micro dusts, the reduction of water rights of downstream countries, the loss of native aquatic species, the drying up of wetlands, desertification, the crisis of health agriculture, the aggravation of unemployment and migration are the consequences of GAP and DAP projects. Claiming that the Tigris, Euphrates and Aras water sources are part of the country's internal waters, Turkey is completing these projects despite the protests. The purpose of this article is to examine GAP and DAP from the perspective of international law and with the theoretical framework of "international environmental law" and "environmental human rights", especially the concept of "prohibition of harmful use of the environment" and by applying the descriptive and analytical method, in order to answer this question that, what are the dimensions of violation of international law in GAP and DAP? The findings show that the implementation of the GAP and DAP project contradicts the customary rules of international environmental law and the "Convention on the Law of Non-Navigational Uses of International Watercourses", the Ramsar Conventions and combating desertification, The Convention on Environmental Impact Assessment in a Transboundary Context (ESPOO), Aarhus and the Stockholm Declaration. Also, due to the violation of the "Right to Access to a Healthy Climate" and the destruction of cultural works, it severely violates the rules of international human rights and the cultural rights of minorities. The Iranian broad casting World Service Media can neutralize Ankara's media policy in censorship and reversing the consequences of these projects by explaining the dimensions of human rights and environmental rights violations in GAP and DAP projects, and at the same time, by creating sensitivity and demand in public opinion and environmental protection groups, they hinder the development of implementation and stop foreign investments in them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • GAP
  • DAP
  • International Law
  • Environmental Human Rights
  • Turkey
  • IRIB World Service Media
آزادبخت، بهرام؛ نوروزی، غلامرضا (1387)، جغرافیای آب‌های ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
اسداللهی، سید‌سروش؛ ذکی، یاشار (1399)، «هیدروپلیتیک پروژه گاپ ترکیه و تأثیر آن بر امنیت زیست‌محیطی عراق و سوریه»، نشریه آمایش سیاسی فضا، سال سوم، شماره 1 (پیاپی 9)، زمستان، صص 9-3.
اکبری، نرگس؛ مشهدی، علی (1398)، «تهدیدها و تعهدات زیست‌محیطی دولت ترکیه در اجرای پروژه گاپ نسبت به آثار سوء زیست‌محیطی در ایران (ریزگردها)»، مجله حقوقی بین‌المللی، شماره 61، پاییز و زمستان، صص 311-351.
امامی، محمد علی (1377)، «بررسی سیر روابط ترکیه و سوریه»، فصلنامه سیاست خارجی، سال دوازدهم، شماره 3، پاییز، صص 708- 683.
آوریده، فریبا؛ عطاری، جلال؛ عبداللهی، محسن (1395)، «مطالعه تطبیقی اصول و قواعد بین‌المللی»، فصلنامه علوم محیطی، دوره 14، شماره 2، صص 96-79.
ایمانلو، علیرضا (12 آبان 1400)، «چشم‌‎انداز نگران‌کننده آب شرب در آذربایجان‌شرقی (مصاحبه با مدیرکل آب و فاضلاب آذربایجان شرقی)»، خبرگزاری ایرنا، کد خبر: 84524961.
پاک‌نژاد متکی؛ حمیدرضا؛ فرجی‌راد، عبدالرضا ( 1389)، «هیدروپلیتیک رودخانه مرزی ارس و تأثیر آن بر امنیت استان اردبیل»، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، دوره هفتم، شماره 28، صص 79-96
پورهاشمی، سیدعباس؛ موسوی، مریم‌السادات (1390)، «مسوولیت بین‌المللی دولت‌ها در حقوق محیط‌زیست»، دانشنامه حقوق و سیاست، دوره 7، شماره 15، بهار و تابستان، صص 92- 75.
پیشگاهی‌فرد، زهرا؛ حبیبی، امیر (1400)، «تحلیل ژئوپلیتیکی سیاست‌های آبی ترکیه (پروژه گاپ) و پیامدهای آن»، مجله قلمروهای جغرافیایی قرن جدید، شماره 1، صص 154- 137.
توحیدی، احمدرضا؛ کیخسروی، مهدی (1398)، «خلاء معاهداتی: لزوم کنکاش در تعهدات بین‌المللی دولت‌ها در فرایند سدسازی از دیدگاه حقوق بین‌الملل»، مجله حقوقی بین‌المللی، دوره 36، شماره 61، پاییز و زمستان، صص 412- 385.
جوادی، علیرضا؛ پورهاشمی، سیدعباس؛ شیرازیان، شیرین (1397)، «ظرفیت‌ها و محدودیت‌های توسعه و تدوین حقوق بین‌الملل محیط‌زیست»، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره 20، شماره 1، بهار، صص 139- 131.
حمیدی، سمیه؛ مزدخواه، احسان (1401)، «ترکیه و هیدروهژمون‌گرایی در خاورمیانه؛ راهبردی برای نظم‌سازی منطقه‌ای در ژئوپلیتیک بین‌النهرین»، مطالعات سیاسی بین‌النهرین، دوره 1، شماره 1، بهار، صص 52- 29.
دهقانی، رضا (17/08/1400)، «افتتاح سد «ایلیسو» و تکمیل جنگ آبی ترکیه علیه کشورهای همسایه»، فارس نیوز، کد 14000816000377.
رشیدی، مهناز؛ رستگار، آزاده؛ مشهدی، علی (1400)، «منبع تعهد به ارزیابی آثار زیست‌محیطی فرامرزی در پروژه گاپ ترکیه»، نشریه مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، شماره 22، بهار، صص 117- 144.
رضایی، علی؛ جلالیان، عسکر (1397)، «مسئولیت بین‌المللی ترکیه ناشی از اجرای پروژه گاپ با تأکید بر حقوق بین‌الملل محیط‌زیست»، مطالعات حقوق، شماره 28، صص 186- 159.
رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین (1386)، «نگاهی به اصل استفاده غیرزیان­بار (پایدار) از سرزمین در حقوق بین­الملل محیط زیست»، علوم محیطی، سال 4، شمار 4، صص 57-74.
زارع، علی؛ رمضانی‌قوام‌آبادی، محمدحسین (1400)، «مناقشات زیست‌محیطی کشورهای حوضه آبریز دجله و فرات نسبت به سدسازی ترکیه از منظر حقوق بین‌الملل»، فصلنامه علوم محیطی، سال نوزدهم، شماره 1 (پیاپی 71)، بهار، صص 218- 197.
سرخیل، بهنام (1400)، «آب و راهبرد هیدروهژمون‌گرایی ترکیه در بین‌النهرین»، فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل، سال یازدهم، شماره 2 (پیاپی 41)، تابستان، صص 125- 97.
شیرازیان، شیرین؛ خطیبی، عطیه (1394)، «حقوق بهره‌برداری غیرکشتیرانی از آبراه‌های بین‌المللی با نگاهی به توسعه پایدار»، نشریه پایداری و توسعه محیط‌زیست، دوره 2، شماره 4، صص 85- 73.
عزیزی‌راد، محمد (21 شهریور 1400)، «مطالبه تکمیل طرح انتقال آب ارس به تبریز»، خبرگزاری ایرنا، کد خبر: 84465069.
فرهادی، علی (1399)، «تأثیرات طرح راهبردی آناتولی جنوب شرقی ترکیه بر امنیت جمهوری اسلامی ایران»، نشریه امنیت ملی، دوره 10، شماره 38، زمستان، صص 216- 185.
قریشی، زهرا (7 اردیبهشت 1401)، «پروژه داپ منابع آبی ایران را خشک می‌کند؟» پایگاه خبری تحلیلی انتخاب، کد خبر: ۶۷۳۴۷۸.
قلیان، حسین (۲۴ تیر ۱۳۹۶)، «مرثیه‌ای برای یک رویا، هزینه و فایده پروژه بزرگ سدسازی ترکیه چه بوده است؟»، مجله تجارت فردا، شماره 229.
کاظم‌زاده‌دولت‌آباد، احمد؛ ابراهیمی، شهروز (1401)، «لزوم رژیم‌سازی براساس مدیریت یکپارچه منابع آب؛ مطالعه موردی: حوضه کر- ارس»، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره 110، تابستان، صص 60-33.
کاظم‌زاده‌دولت‌آباد، احمد؛ شفیعی، نوذر (1400)، «مدیریت یکپارچه منابع آب و حوضه رودخانه‌ای؛ مطالعه موردی: حوضه آبی ارس –کُر»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 27، شماره 114، تابستان، صص 129- 91.
کرمی، افشین؛ حسن‌زاده، جواد؛ پیشگاهی‌فرد، زهرا (1395)، « تأثیر هیدروپلیتیک بر مناسبات عراق و ترکیه با تأکید بر دجله و فرات»، مطالعات سیاسی جهان اسلام، دوره 5، شماره 17، بهار، صص 52- 29.
گل‌محمدی، امیرعلی (29 شهریور 1401)، گزارش مرکز آمار ایران درباره نرخ بیکاری، شهریور 1401.
گودرزی، غلامرضا (11/04/96)، «کاهش شدید نرخ جمعیت در خوزستان ناشی از بحران های زیست محیطی است»، ایرنا، کد 8579443.
متقی‌دستنائی، افشین؛ صالح‌آبادی، ریحانه؛ تک‌روستا، مریم (1399)، «تبیین بازتاب‌های هیدروپلیتیک ساخت سد ایلیسو در کشورهای پایین‌دست (عراق، سوریه و ج. ا. ایران)»، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره 35، پاییز و زمستان، صص 332- 303.
محمدی، عباس (13 اردیبهشت 1395)، «سدسازی در ترکیه، بیابان‌زایی در عراق؛ نگاهی به طرح عظیم GAP در ترکیه و آثار آن بر حوضه دجله و فرات»، ماهنامه جهان سبز، شماره 4 و 5.
محمدی‌خسروی، اعظم؛ شاهنده، بهزاد؛ اطهری، اسدالله؛ هرمیداس باوند، داوود (1399)، «پروژه آناتولی جنوب شرقی در بستر بحران هویت ملی ترکیه»، فصلنامه سیاست جهانی، سال نهم، شماره 2 (پیاپی 32)، تابستان، صص 116- 85.
مشهدی، علی؛ فهیمی، عزیزاله (1395)، حمایت از محیط‌زیست در مخاصمات مسلحانه از منظر اسلام و حقوق بین‌الملل بشردوستانه، تهران: نشرخرسندی.
موسوی، فضل‌الله (1380)، حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، تهران: نشر میزان.
میان‌آبادی، حجت؛ امینی، اعظم (1398)، «درهم تنیدگی آب، سیاست و محیط‌زیست در حوضه آبریز دجله و فرات»، فصلنامه بین‌المللی ژئوپلیتیک، سال 15، شماره 2 (پیاپی 54)، تابستان، صص 85- 54.
وثوقی‌فرد، بابک (1391)، «قضیه سم‌پاشی هوایی (اکوادور علیه کلمبیا) تریل اسملتر قرن بیست‌و‌یکم؟»، مجله حقوقی بین‌المللی، دوره 29، شماره 47، پاییز و زمستان، صص 158- 139.
Bilgen, Arda (2019), "The Southeastern Anatolia Project (GAP) in Turkey: An Alternative Perspective on the Major Rationales of GAP", Journal of Balkan and Near Eastern Studies, Vol. 21, Issue 5, pp: 532-552.
CESCR (2011), "Dam construction in Turkey and its impact on economic, cultural and social rights, Submission to the UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights for its 46 th Session", (2- 20 May 2011).
Ergocun, Gokhan (2021.11.06), "President Erdogan inaugurates huge Ilisu Dam in southeastern Turkey", Anadolu Agency, Available at: https: //www.aa.com.tr/en/ 33982
Espoo, (2022), "Convention on Environmental Impact Assessment in a Transboundary Context", Available at:
https: //treaties.un.org/doc/Treaties/1991/02/19910225%2008-29%20PM /Ch_ XX V II_04p.pdf
GAP İdaresi Vizyonu (2017), "GAP Nedir?", Available at: http: //www.gap.gov.tr/gap-nedir-sayfa-1.html
Güldoğan, Evren (2016), "Right to Environment in Turkey: Benchmarking with the Aarhus Convention", Journal of Environmental Law, Oxford University Press.
Kelleher, Orla (2021), "Systemic Climate Change Litigation, Standing Rules and the Aarhus Convention: A Purposive Approach", Journal of Environmental Law, Volume 34, Issue 1, March, pp: 107–134
Mackielo, Andrea Laura (2009), "Core Rules of International Environmental Law", ILSA Journalof International & Comparative Law, Vol. 16.
Ökten, Sevket (2017), “Environmental Justice, Dams and Displacement in Southeastern Anatolia Region, Turkey”, The Journal of International Social Research, Vol.50, Issue 10, pp: 414–20.
Ramsar Convention (1975), "Convention on Wetlands of International Importance especially as Waterfowl Habitat", Available at: https: //en.unesco.org/about-us/legal-affairs/convention-wetlands-international-importance-especially-waterfowl-habitat
Skyscrapercity (2016), "Southeastern Anatolia Project: The Renaissance of Upper Mesopotamia", Available at:
http: //www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=183890
The Aarhus Convention (2001), "Convention on Access to Information, Public Participation in Decision-Making ant Access to Justice in Environmental Matters", Available at: https: //aarhus.osce.org/about/aarhus-convention.
Tkhilava, Nino (2015), "Importance of Integrated Water Resources Management in Flood and Flash Flood Management", American Journal of Environmental Protection, VOL.4, pp: 8-13.
Turkish Ministry of Foreign Affairs (1996), "Water Issues between Turkey, Syria and Iraq, a Study by the Turkish Ministry of Foreign Affairs, Department of Regional and Transboundary Waters".
Unccd, (2022), "The United Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD)", Available at: https: //www.unccd.int/convention/overview
UNESCO (2022), "The World Heritage Convention", Available at: https: //whc.unesco.org/en/statesparties/
Warner, Jeroen (2012), "The Struggle over Turkey’s Ilisu Dam: Domestic and International Security Linkages", International Environmental Agreements: Politics, Law and Economics, vol. 12, pp: 231–250.
Weiss, Edith Brown (2011), "The Evolution of International Environmental Law", Asian journal of International Law, Vol. 1, No. 1, pp: 21-32.
Yakar, Funda (2013), "Turkey's Transboundary Water Policy: Dominanceof the Realist Paradigm?", Master of Science in Middle East Studies, Middle East Technical University.
Yalcin, Emrah (2016), "Hydropower production without sacrificing environment: a case study of Ilisu Dam and Hasankeyf", International Journal of Water Resources Development, Vol. 32, Issue 2, pp: 247-266.
The Ramsar Convention, (1971) Convention on Wetlands of International Importance especially as Waterfowl Habitat Ramsar, Iran, as amended by the Protocol of 3.12.1982 and the Amendments of 28.5.1987, Available at: https: //www.ramsar.org/sites/default/files/ documents/ library /current_ convention_ text_e.pdf